ΑΡΧΕΣ ΨΥΧΟΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

Μία λεπτομερής αξιολόγηση με αναφορά σε ένα θεωρητικό μοντέλο βοηθά τους κλινικούς να σχεδιάσουν την παρέμβαση για ένα συγκεκριμένο παιδί.

Όσο πιο ξεκάθαροι είναι οι στόχοι της παρέμβασης, τόσο ευκολότερο είναι να αξιολογήσουμε το βαθμό επίτευξής τους.

Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι (long-term aims) αναφέρονται στο επίπεδο λειτουργικότητας της επικοινωνίας του παιδιού, συνήθως στο μέγιστο επίπεδο των δυνατοτήτων του παιδιού, το οποίο θα έχει κατακτήσει κατά την ολοκλήρωση του προγράμματος.

Οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι (short-term aims) είναι πιο συγκεκριμένοι, σχετίζονται με συγκεκριμένες επιδιώξεις και εντάσσονται σε ένα χρονοδιάγραμμα πραγματοποίησης.

•      Οι βραχυπρόθεσμοι στόχοι τίθενται με βάση τις ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές:

–       οι στόχοι βασίζονται σε συγκεκριμένες κλινικές υποθέσεις που απορρέουν από ένα θεωρητικό πλαίσιο και αφορούν την ακριβή φύση των δυσκολιών ενός παιδιού.

–    οι στόχοι και οι επιδιώξεις συμβαδίζουν με άλλων κλινικών που εμπλέκονται στη διαχείριση του παιδιού

–    ο χρόνος κατά τον οποίο πρέπει να επιτευχθούν είναι προκαθορισμένος.

–    οι δραστηριότητες που χρησιμοποιούνται είναι έτσι σχεδιασμένες, ώστε να είναι δυνατή η αντικειμενική μέτρηση της απόδοσης του παιδιού.

•      Αξιοποίηση όλου του συστήματος:

•     Αν και διακρίνουμε επιμέρους επίπεδα στο μοντέλο, τα επίπεδα αυτά δεν είναι απομονωμένα, αλλά συνδέονται μεταξύ τους σε ένα ενιαίο σύστημα. 

•     Η αξιοποίηση του συστήματος ως συνόλου και η δραστηριοποίηση των πιο ισχυρών επιπέδων επεξεργασίας θα μπορούσε να βοηθήσει στην ενίσχυση των πιο αδύναμων.

•     π.χ. η παραγωγή σε συλλαβές των φωνημάτων που δεν μπορεί να αντιληφθεί ακουστικά το παιδί, θα το διευκολύνει να κατανοήσει ότι πρόκειται για δύο διαφορετικούς ήχους και έτσι να ανταποκριθεί ευκολότερα στις δραστηριότητες ακουστικής διάκρισης.

•      Ενδυνάμωση των συνδέσμων στις λεκτικές αναπαραστάσεις:

–     τονίζουμε τις συνδέσεις μεταξύ φωνολογικής, σημασιολογικής αναπαράστασης και κινητικού προγράμματος μίας λέξης

–     ενίσχυση των συνδέσεων στο σύστημα του παιδιού.

•      Π.χ. ένα παιδί παράγει τη λέξη ΜΠΑΡΑ ως /bala/,

•      δείχνουμε δύο φωτογραφίες που εικονίζουν μία μπάλα και μία μπάρα,

•      ζητάμε να μας πει σε ποια από τις δύο εικόνες θέλει

•      αν το παιδί πει /bala/ να δείχνουμε τη μπάλα.

•      το παιδί θα αντιληφθεί ότι ο ακροατής εκλαμβάνει την πρόθεσή του να πει ΜΠΑΡΑ ως πρόθεση να πει ΜΠΑΛΑ,

•      θα ενισχύσει τη σύνδεση μεταξύ της φωνολογικής και σημασιολογικής αναπαράστασης του παιδιού και θα το ωθήσει να αναπροσαρμόσει τη φωνολογική του αναπαράσταση ώστε να ανταποκρίνεται με ακρίβεια στη φωνολογική αναπαράσταση.

•      Ενδυνάμωση των συνδέσμων στις λεκτικές αναπαραστάσεις:

–     Αυτή η τεχνική είναι γνωστή ως θεραπεία με ελάχιστα ζεύγη (meaningful minimal contrast therapy)

–     χρησιμοποιείται ευρέως σε δραστηριότητες ακουστικής διάκρισης

–      ενδυνάμωση των συνδέσεων μεταξύ φωνολογικών και σημασιολογικών αναπαραστάσεων

–      υπό την προϋπόθεση ότι η λανθασμένη παραγωγή του παιδιού έχει μία αυτοτελή και πραγματική σημασία.

•      Αν η λανθασμένη παραγωγή δεν αντιστοιχεί σε κάποια πραγματική λέξη, π.χ. αν το παιδί αποδίδει τη λέξη ΝΕΡΟ ως /nelo/, τότε χρησιμοποιούνται άλλου είδους δοκιμασίες, όπως αυτή της ακουστικής λεκτικής απόφασης.

•      Εξοικείωση:

–     το είδος των φωνημάτων που εμφανίζονται πρώτα στο φωνολογικό σύστημα ενός παιδιού δεν εξαρτάται μόνο από τις αρθρωτικές απαιτήσεις του φωνήματος

–     αλλά και από τη συχνότητα με την οποία αυτό εμφανίζεται στη γλώσσα.

–     βάση για την τεχνική του ακουστικού βομβαρδισμού (auditory bombardment technique)

–      το παιδί έχει αρκετές ευκαιρίες να ακούσει το φώνημα-στόχο, ώστε να εξοικειωθεί με αυτό, ενώ παίζει ή είναι απασχολημένο σε κάποια άλλη δραστηριότητα, χωρίς να χρειάζεται να παράγει το φώνημα ή να το διακρίνει ακουστικά από άλλα.

–     τα παιδιά ακούνε τα φωνήματα και προσέχουν το ακουστικό ερέθισμα, αν και δε χρειάζεται να ανταποκριθούν σε αυτό

–     διευκολύνει τη μετέπειτα ακουστική αναγνώριση ή παραγωγή του φωνήματος.

•      Χρήση ψευδολέξεων:

–     όταν τα παιδιά μαθαίνουν καινούριες λέξεις, αυτές αρχικά τους είναι άγνωστες

–     η ένταξη ψευδολέξεων στη θεραπεία τους δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να  χειριστούν τόσο οικείο, όσο και μη οικείο γλωσσικό υλικό

–     μπορεί να διευκολύνει την φωνολογική τους ανάπτυξη.

–     Στη τεχνική του ακουστικού βομβαρδισμού οι ψευδολέξεις είναι εξίσου χρήσιμες με τις πραγματικές λέξεις για την εξοικείωση του παιδιού με το ακουστικό ερέθισμα.

•      Αναπαράσταση της φυσιολογικής ανάπτυξης:

–     γνώση των πτυχών της φυσιολογικής ανάπτυξης, όπως η σειρά κατάκτησης φωνημάτων, δομών και η παρουσία διαδικασιών απλοποίησης

–      καθοδηγούν την παρέμβαση.

–     οι θεραπευτικοί στόχοι για τα φωνήματα, τις φωνολογικές αντιθέσεις και τις λέξεις που επιλέγονται είναι σε αντιστοιχία με τα στάδια φυσιολογικής φωνολογικής ανάπτυξης.

•      Σχεδιασμός των δραστηριοτήτων ώστε να αντανακλούν τα λάθη του παιδιού:

–     Η ικανότητα ενός παιδιού να επεξεργαστεί το λόγο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.

–     Αυτοί μπορεί να είναι αρκετά γενικοί, όπως ο αριθμός των συλλαβών σε μία λέξη ή ο αριθμός των συμφώνων σε ένα σύμπλεγμα ή πιο ειδικοί όπως δυσκολία με τις λέξεις που περιέχουν τα /str/, /spr/.

–     Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε αυτούς τους παράγοντες κατά την αξιολόγηση.

–     Κατά την παρέμβαση, όταν στοχεύουμε σε μία συγκεκριμένη ικανότητα επεξεργασίας της ομιλίας, είναι σημαντικό να επικεντρωθούμε στις δομές, μορφές συγκεκριμένων λέξεων στις οποίες αντιμετώπισε δυσκολία το παιδί,

–     για παράδειγμα δραστηριότητες ακουστικής διάκρισης για λέξεις  που το δυσκόλεψαν και όχι για λέξεις τις οποίες εξ αρχής διέκρινε σωστά.

•      Φέρνουμε το παιδί αντιμέτωπο με τα λάθη του:

–     Τα ίδια τα λάθη ενός παιδιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιφέρουν την αλλαγή

–     αν ένα παιδί έχει λανθασμένες φωνολογικές αναπαραστάσεις για μία λέξη, χρησιμοποιούμε τις ίδιες τις λανθασμένες παραγωγές του παιδιού στις δραστηριότητες ακουστικής διάκρισης

–      όχι τυχαίες παραφθορές της λέξης.

•      Ενίσχυση των αδύναμων ικανοτήτων ακουστικής επεξεργασίας:

–     οι περιορισμένες ικανότητες ακουστικής επεξεργασίας μπορεί να ενισχυθούν με παράλληλη χρήση οπτική πληροφορίας.

–     αν ένα παιδί δυσκολεύεται να αντιληφθεί τη διαφορά μεταξύ δύο ακουστικών ερεθισμάτων σε ελάχιστα ζεύγη

–      η διαφορά μπορεί να απεικονιστεί οπτικά με τις κινήσεις των χεριών.

–     Η οπτική βοήθεια μπορεί να επιστήσει την προσοχή του παιδιού στη διαφορά μεταξύ των δύο λέξεων,

–     ώστε σε μεταγενέστερο στάδιο το παιδί να είναι σε θέση να ολοκληρώσει τη δραστηριότητα χωρίς να χρειάζεται το οπτικό βοήθημα.

•      Παροχή στο παιδί εμπειρίας στο να παράγει νέα αρθρωτικά σχήματα:

–     Πολλά παιδιά με δυσκολίες λόγου έχουν ελάχιστη εμπειρία στην παραγωγή συγκεκριμένων ήχων ή λέξεων με το σωστό τρόπο.

–     Αν και ακούνε τους άλλους να τα παράγουν δεν έχουν τα ίδια την εμπειρία της ταυτόχρονης ακουστικής και κιναισθητικής ανατροφοδότησης που είναι το αποτέλεσμα της σωστής παραγωγής.

–     Οι τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να δώσουμε στο παιδί την εμπειρία παραγωγής σωστών αρθρωτικών σχημάτων  περιλαμβάνουν:     

•      απτική ανατροφοδότηση

•      οπτικά βοηθήματα

•      λεκτικές οδηγίες.

•      Προαγωγή της γενίκευσης:

–     καθώς προχωρά το θεραπευτικό πρόγραμμα όλο το σύστημα επεξεργασία της ομιλίας ενδυναμώνεται, συμπεριλαμβανομένων και των ικανοτήτων πρόσληψης και παραγωγής, σε σχέση με συγκεκριμένες λέξεις

–     η γενίκευση αυτών των ικανοτήτων σε διάφορα περιβάλλονται θα πρέπει να διευκολύνεται.

–     Αν το παιδί δυσκολεύεται να γενικεύσει ή γενικεύει με πολύ αργό ρυθμό, τότε θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν συγκεκριμένες τεχνικές γενίκευσης

•      π.χ. επίσκεψη σε χώρο εκτός της συνεδρίας,

•      συνομιλία με μη-οικεία πρόσωπα.

•      Άμεση σύνδεση με τη γραφή και την ανάγνωση:

–     δραστηριότητες που στοχεύουν στη βελτίωση της φωνολογικής ενημερότητας

–     διευκολύνουν την ανάπτυξη ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης

–     μόνο αν γίνουν συγκεκριμένες συνδέσεις.

                                                      

Μαρία Γκουγκούμη - Ειδική Παιδαγωγός www.pyxidagnwsis.gr

Αργυρώ Καραμπά - Θεραπεύτρια Λόγου & Ομιλίας www.γραφωνηματα.gr