Ταξινόμηση των νοητικά υστερημένων παιδιών με βάση εκπαιδευτικά κριτήρια

                   

Η ταξινόμηση αυτή προτάθηκε κυρίως από τον καθηγητή Samuel A. Kirk, και περιλαμβάνει τέσσερις κατηγορίες νοητικά υστερημένων παιδιών:

1)                  Τους ιδιώτες

2)                  Τους ασκήσιμους

3)                  Τους εκπαιδεύσιμους

4)                  Τους βραδυμαθείς

Ø  Οι ιδιώτες ή πλήρως εξαρτημένα νοητικά υστερημένα άτομα.

Οι ιδιώτες ή πλήρως εξαρτημένα άτομα (custodial ή totally dependent) αποτελούν την κατώτερη βαθμίδα των νοητικά υστερημένων. Η υστέρησή τους είναι τόσο μεγάλη και με τόσο σημαντικές ανεπάρκειες, ώστε τα άτομα αυτά δεν μπορούν ουσιαστικά να επωφεληθούν από οποιαδήποτε μορφή αγωγής ή άσκησης. 

Για να διατηρηθούν στη ζωή χρειάζονται διαρκή ιατρική και φαρμακευτική θεραπεία και μέριμνα. Η πλειονότητα των ιδιωτών περιθάλπεται σε ιδρύματα- άσυλα για όλη τους τη ζωή. Η γνωστική τους εξέλιξη έχει καθηλωθεί σ’ ένα από τα κατώτερα υποστάδια της αισθησιοκινητικής νοημοσύνης.

Ο δείκτης νοημοσύνης κυμαίνεται κάτω του 20-25. Η νοητική ανεπάρκεια των πλήρως εξαρτημένων ατόμων (ιδιωτών) είναι βαρύτατης μέχρι καθολικής μορφής. Βρίσκονται σε ίδιο ποσοστό σ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις, 0.3 % περίπου.

Η δυνατότητά τους για λειτουργική απόδοση σε κινητικές και λειτουργικές ικανότητες είναι περιορισμένη. Έχουν ανάγκη από συνεχή φροντίδα και επιτήρηση. Οι ιδιώτες δεν μπορούν να μάθουν ακόμα και τις απλούστερες δεξιότητες για αυτοεξυπηρέτηση.

Η γλωσσική τους ανάπτυξη είναι πολύ περιορισμένη κι όταν ακόμα ενηλικιωθούν.

Τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά, η σωματική τους κατάσταση και η ατελέστατη ψυχοκινητική τους λειτουργικότητα προδίδουν σε οποιαδήποτε ηλικία της ζωής τους τη βαριά τους νοητική ανεπάρκεια (Πολυχρονοπούλου, 2001β).

Τα ασκήσιμα νοητικά υστερημένα παιδιά.

Οι ασκήσιμοι (trainable) αποτελούν τη μέση βαθμίδα των νοητικά υστερημένων των οποίων ο δείκτης νοημοσύνης είναι 25-55.

Συνήθως διακρίνονται σε δυο κατηγορίες:

v    Μέση: Δ.Ν. 40-54 ή 36-51 ή 35-52

v    Αυστηρή: Δ.Ν. 25-39 ή 20-35

Η γνωστική εξέλιξη των νοητικά υστερημένων παιδιών με αυστηρή νοητική ανεπάρκεια έχει καθηλωθεί σ’ ένα από τα υποστάδια της αισθησιοκινητικής νοημοσύνης (0-2 ετών στο κανονικό παιδί), ενώ στα νοητικά υστερημένα παιδιά με μέση ανεπάρκεια, δεν ξεπερνά το στάδιο της προλογικής σκέψης (2-7 ετών στο κανονικό παιδί).

Οι ασκήσιμοι υπάγονται στη μέση βαθμίδα των νοητικά υστερημένων ατόμων και σε μεγάλο μέρος της αμέσως κατώτερης βαθμίδας με βαριά νοητική υστέρηση. Έχουν χαρακτηρισθεί κατά καιρούς οι ασκήσιμοι και με άλλους όρους, όπως «βαριά καθυστερημένοι, ημιεξαρτώμενοι , κ.τ.λ.».

Κατά τα τελευταία χρόνια επικράτησε διεθνώς ο όρος «ασκήσιμοι». Λέγονται ασκήσιμοι, διότι είναι δυνατή η άσκησή τους στην απόκτηση ορισμένων δεξιοτήτων, που είναι χρήσιμες και απαραίτητες για την αυτοεξυπηρέτησή τους και την κοινωνική τους ημιαυτάρκεια. Οι ασκήσιμοι βρίσκονται σε ίδιο σχεδόν ποσοστό σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, περίπου 1.3%. Συναντάμε τους ασκήσιμους και ιδιώτες σε ίσο ποσοστό σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, γιατί η νοητική υστέρηση βαριάς μορφής οφείλεται σε βιολογικές και εγγενείς κυρίως αιτίες, που απαντώνται με την ίδια περίπου συχνότητα σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.

Αποτελούν το 13% του συνολικού αριθμού των νοητικά υστερημένων και το 2 με 4% του γενικού αριθμού παιδιών σχολικής ηλικίας.

Η νοητική ανάπτυξη των ασκήσιμων μπορεί να φθάσει από το ένα τέταρτο ως το μισό του κανονικού. Οι ασκήσιμοι δεν είναι ικανοί να παρακολουθήσουν τάξεις εκπαιδεύσιμων νοητικά υστερημένων παιδιών, μπορούν όμως να ασκηθούν σε βασικές ατομικές δεξιότητες για την αυτοεξυπηρέτησή τους και την ημιεξαρτωμενη συντήρησή τους.

Οι αντιληπτικές και μνημονικές ικανότητες των ασκήσιμων βρίσκονται σε χαμηλότατο επίπεδο. Λείπει η εσωτερική ώθηση για δράση και κίνηση. Παρουσιάζουν τεράστιες δυσκολίες στην κατάκτηση βασικών εννοιών του χώρου, του χρόνου, της ποσότητας, του μεγέθους, του μήκους, του βάρους, κ.τ.λ.

Στις καθαρά σχολικές γνώσεις και κυρίως στην κατάκτηση του γραφοαναγνωστικού μηχανισμού και των απλών αριθμητικών σχέσεων η αδυναμία τους είναι μεγάλη. Ακόμη και όταν, έπειτα από μακρόχρονη προσπάθεια, αποκτήσουν μερικά παιδιά κάποια αναγνωστική ή γραφική ικανότητα, αυτή η ικανότητα είναι εντελώς μηχανική και δεν αξιοποιείται για τις ανάγκες της καθημερινής ζωής.

Στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι ασκήσιμοι μένουν εντελώς αναλφάβητοι και μόλις ένα ελάχιστο ποσοστό μπορεί να αποκτήσει γραφοαναγνωστικές και αριθμητικές δεξιότητες του επιπέδου της πρώτης δημοτικού.

Ο λόγος τους είναι συνήθως υποτυπώδης και το λεξιλόγιό τους πολύ φτωχό και  σε αρκετές περιπτώσεις περιορίζεται σε λίγες μόνο λέξεις. Η φράση είναι πολύ απλοϊκή και ατελής και η άρθρωση ελαττωματική, μερικές φορές σε τέτοιο βαθμό, που η ομιλία τους πολύ δύσκολα γίνεται κατανοητή ή είναι τελείως ακατάληπτη. Ακόμη παρατηρούνται και φαινόμενα ηχολαλικά.

Είναι βέβαια αυτονόητο  ότι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν, δε συγκεντρώνονται αναγκαστικά όλα στο ίδιο άτομο και στον ίδιο βαθμό. Για να θεωρείται ένα παιδί ασκήσιμο δεν είναι απαραίτητο να παρουσιάζει όλα τα γενικά χαρακτηριστικά της βαθμίδας το (Αλευριάδου & Γρούιος, 1999).

Ø  Τα εκπαιδεύσιμα νοητικά υστερημένα παιδιά.

Οι εκπαιδεύσιμοι (educable) αποτελούν την ανώτερη βαθμίδα των νοητικά υστερημένων και αντιπροσωπεύουν περίπου το 83-89% του όλου πληθυσμού των νοητικά υστερημένων παιδιών.

Ο όρος «εκπαιδεύσιμοι» αναφέρεται σε επαρκή απόδοση σε σχολικές, κοινωνικές και επαγγελματικές γνώσεις- δεξιότητες. Η γνωστική εξέλιξη των εκπαιδεύσιμων νοητικά υστερημένων παιδιών έχει καθηλωθεί, στο στάδιο της συγκεκριμένης λογικής σκέψης, που αντιστοιχεί, σύμφωνα με τον Piaget στη χρονική περίοδο 7-12 ετών. Σύμφωνα με την κλίμακα του Wechsler ο Δ.Ν. των εκπαιδεύσιμων κυμαίνεται από 55-70.

Παρατηρώντας τον παρακάτω πίνακα νοητικής ανεπάρκειας με τις νοομετρικές κλίμακες.

Α) Stanford – Binet

Β) Wechsler, διαπιστώνουμε ότι τα εκπαιδεύσιμα νοητικά υστερημένα παιδιά καταλαμβάνουν ολόκληρη τη βαθμίδα της ελαφράς υστέρησης, τα ανώτερα όρια της μέτριας υστέρησης και τα κατώτερα όρια της οριακής νοημοσύνης.

Βαθμίδες νοητικής υστέρησης	Δείκτης Νοημοσύνης Stanford- Binet & Cattel (Τυπική απόκλιση 16)	Wechsler(Τυπική απόκλιση 15)	Ποσοστό %
*Οριακή	53-86	84-70	-
Ελαφρά (Mild)	68-52	69-55	89
Μέτρια (Moderate)	51-36	54-40	6
Βαριά (Severe)	35-20	39-25	3,5
Πολύ βαριά (Profound)	19 και άνω	39 και κάτω	1,5

*Η βαθμίδα αυτή διαγράφτηκε από τον πίνακα το 1973.

           

Όσον αφορά στη σχολική επίδοση, τα εκπαιδεύσιμα παιδιά είναι ικανά να μάθουν στοιχεία των σχολικών γνώσεων και δεξιοτήτων και να αφομοιώσουν σχολική ύλη.

Έχουν χαμηλή διανοητικότητα και υπολείπονται από τα κανονικά όρια κατά δύο-τρία έτη ή και περισσότερο. Ένας εκπαιδεύσιμος λ.χ. μαθητής χρονολογικής ηλικίας 12 ετών μοιάζει στη νοητική του λειτουργία με «κανονικό» παιδί 6 μέχρι 9 ετών.

Μεταξύ των «εκπαιδεύσιμων» και «κανονικών» παιδιών της ίδιας νοητικής ηλικίας, υπάρχουν μεγάλες διαφορές και στο ρυθμό και στην ποιότητα της μάθησης. Οι εκπαιδεύσιμοι δεν μπορούν να μάθουν και να κατανοήσουν όσα και οι «κανονικοί» μαθητές της ίδιας χρονολογικής ηλικίας.

Συγκεκριμένα, οι εκπαιδεύσιμοι δεν έχουν την ικανότητα της αντιστρεψιμότητας της σκέψης τους και της επεξεργασίας αφηρημένων συμβόλων. Η σκέψη τους είναι εμπράγματη και συγκεκριμένη βασίζεται δηλαδή στα πράγματα και στη χρησιμότητά τους, στο σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα, κ.τ.λ. Οι εκπαιδεύσιμοι δυσκολεύονται πολύ να μεταφέρουν σε νέες καταστάσεις τις γνώσεις που κατέχουν και δεν μπορούν να τις αξιοποιήσουν για την επιτυχή αντιμετώπιση διαφόρων καταστάσεων. Η αντίληψή τους είναι αμβλεία, η μνήμη τους αδύνατη, η ικανότητα για γενικεύσεις και συσχετίσεις καταστάσεων πολύ περιορισμένη και η φαντασία τους μικρή και συγκεκριμένη.

Οι ανώτερες νοητικές λειτουργίες, όπως η κριτική και δημιουργική σκέψη, παρουσιάζουν ιδιαίτερη καθυστέρηση. Η συγκέντρωση της προσοχής τους σ’ ένα οποιοδήποτε αντικείμενο μάθησης διαρκεί ελάχιστα και συνεχώς αποσπάται σε οτιδήποτε άσχετο και ασήμαντο.

Οι εκπαιδεύσιμοι δεν επιδιώκουν αυτόβουλα τη μάθηση και χρειάζονται συνεχή παρότρυνση για να εκτελέσουν κάποια εργασία. Η παρατηρητικότητά τους είναι μειωμένη και δυσκολεύονται πολύ να ανακαλύψουν βασικές διαφορές και ομοιότητες ακόμη και μεταξύ συγκεκριμένων πραγμάτων. Μεγάλη είναι η δυσκολία τους στην αντίληψη του χώρου και του χρόνου, καθώς και στη συνειδητοποίηση τοποχρονικών εννοιών και τοποχρονικών αλληλοσυσχετίσεων.

Η ετοιμότητά τους για σχολική εργασία και ο ρυθμός της σχολικής τους προόδου, ακολουθούν το ρυθμό της νοητικής τους ανάπτυξης. Κατά την είσοδο στο σχολείο, στην ηλικία δηλαδή των 6 ετών, δεν είναι ώριμοι οι εκπαιδεύσιμοι για να διδαχθούν τα βασικά σχολικά μαθήματα (ανάγνωση, γραφή, αριθμητική κ.τ.λ.). Αυτή την ωριμότητα την αποκτούν στην ηλικία των 9 ετών ή και ακόμη αργότερα.

Οι ελαφρότερα νοητικά υστερημένοι εκπαιδεύσιμοι μαθητές, δηλαδή αυτοί που βρίσκονται πλησιέστερα προς τη βαθμίδα της οριακής νοημοσύνης, είναι δυνατό να καλύψουν στην ηλικία των 12 ετών (όταν οι «κανονικοί» μαθητές τελειώνουν  το δημοτικό) ύλη και γνώσεις σχολικές ως το επίπεδο των τριών πρώτων τάξεων του δημοτικού.

Οι βαρύτερα νοητικά υστερημένοι εκπαιδεύσιμοι, δεν μπορούν να φθάσουν ούτε μέχρι το επίπεδο της δευτέρας δημοτικού. Στα μαθηματικά οι δυσκολίες τους είναι ακόμα περισσότερες. Υστερούν πολύ στο να ορίζουν και να χρησιμοποιούν τους κατάλληλους αριθμητικούς όρους και σύμβολα. Δεν μπορούν να διαχωρίσουν το ουσιώδες από το επουσιώδες. Προτιμούν τη μέτρηση από το λογισμό. Η σκέψη τους παραμένει προσκολλημένη πάνω στα συγκεκριμένα μόνο πράγματα. Για τη λύση απλών προβλημάτων τείνουν στην άμεση εικασία (μάντεμα) και στην τυχαία και αβασάνιστη επιλογή των πράξεων.

Μπορούν να μάθουν καλά την πράξη της πρόσθεσης  και του πολλαπλασιασμού, ενώ πολύ δύσκολα μπορούν να μάθουν την πράξη της αφαίρεσης και της διαίρεσης. Αδυνατούν όμως να επιλέξουν τις κατάλληλες αριθμητικές πράξεις για τη λύση ενός προβλήματος (Πολυχρονοπούλου, 2001β).

Ø  Τα βραδυμαθή ή βραδέως μανθάνοντα παιδιά

            Τα παιδιά με οριακή νοημοσύνη (Δ.Ν. 70\80- 85-90) είναι μια ενδιάμεση κατηγορία στην οποία εντάσσονται τα βραδυμαθή παιδιά. Τα παιδιά της κατηγορίας αυτής τα συναντούμε στη βιβλιογραφία (Παντελιάδου, 2000) και με άλλους όρους, όπως δυσμαθή, βραδέως μανθάνοντα, λιγότερο προικισμένα και λίγο προικισμένα.

Στην κατηγορία αυτή ανήκει το 20% του σχολικού πληθυσμού. Η νοημοσύνη των παιδιών αυτών φθάνει με σχετικά μικρή δυσκολία στο στάδιο της τυπικής –λογικής  σκέψης ή στάδιο των συγκεκριμένων συλλογισμών (operations formelles) κατά τον Piaget. Θα λέγαμε ότι χαρακτηρίζονται από λιγότερο επεξεργασμένη τυπική συλλογιστική σκέψη, σε σχέση μ’ ένα «κανονικό» παιδί. Τα παιδιά αυτά στη συναισθηματικο- κοινωνική, σωματική και κινητική ανάπτυξη είναι φυσιολογικά, βρίσκονται όμως στο κατώτερο όριο της νοημοσύνης του «κανονικού» παιδιού.

Εντάσσονται στα γενικά σχολεία λόγω του γεγονότος ότι η απόκλισή τους είναι μικρή και η τροποποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος γίνεται χωρίς πολλές δυσχέρειες μέσα στα πλαίσια του γενικού σχολείου. Ως ενήλικα, τα άτομα αυτά, συνήθως είναι αυτάρκη από οικονομικό- κοινωνική άποψη.

Τα παιδιά αυτά συγκρινόμενα με τα «κανονικά» χαρακτηρίζονται:

α) από μια επιβραδυμένη ταχύτητα της σκέψης, στοιχείο κυρίως ποσοτικό και όχι ποιοτικό (διαφορά) σε σχέση με το «κανονικό» παιδί. Η παρατηρούμενη, λοιπόν, βραδύτητα στη μάθηση και στις πνευματικές λειτουργίες είναι αποτέλεσμα αυτής της επιβραδυμένης ταχύτητας της σκέψης. Αυτό, όμως, δεν εμποδίζει να πραγματοποιούν σπουδές στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

β) από την ικανότητα για λογικομαθηματικές έννοιες, δεδομένου ότι φθάνουν, όπως προαναφέραμε, στο στάδιο της τυπικής – λογικής σκέψης κατά τον Piaget, πράγμα που δε συμβαίνει με τα νοητικά υστερημένα παιδιά.

γ) από μια πνευματική κόπωση, πολύ μεγαλύτερη από εκείνη των «κανονικών» παιδιών, και ευκολότερη παλινδρόμηση σε προηγούμενα στάδια γνωστικής και ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης.

Για το λόγο αυτό έχουν ανάγκη από ιδιαίτερη κινητοποίηση  και εξατομικευμένη, ψυχοπαιδαγωγική και ψυχοθεραπευτική παρέμβαση (Σταύρου, 2002).

 

Διαβάστε επίσης το άρθρο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΒΑΡΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Διαβάστε επίσης το άρθρο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΣΟΒΑΡΗ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Διαβάστε επίσης το άρθρο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΜΕΤΡΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

Διαβάστε επίσης το άρθρο ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΝΩΝ ΜΕ ΗΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΣΤΕΡΗΣΗ

Μαρία Γκουγκούμη - Ειδική Παιδαγωγός www.pyxidagnwsis.gr

Αργυρώ Καραμπά - Θεραπεύτρια Λόγου & Ομιλίας www.γραφωνηματα.gr